جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب علیهم السلام
ایشان در هفدهم ربیع الاول سال 83 قمری در مدینه به دنیا آمد و نور وجودش بر این عالم خاکی تابیدن گرفت. و در سال 148 قمری در همان مدینه در اثر مسمومیت به سم، به شهادت رسید.
امام ششم شیعیان، ۳۴ سال امامت کرد. کنیه‌اش ابوعبدالله است و جعفریه به او منسوب‌اند. امام صادق(ع)در ۶۵ سالگی درگذشت و در قبرستان بقیع در کنار پدرش، امام باقرع و دو امام دیگر دفن شد.
روایات رسیده از امام صادق (ع) در مسائل مختلف فقهی و کلامی مجموعه‌ای گسترده و متنوع است و از این روست که مذهب شیعه را مذهب جعفری نامیده‌اند. گشایش سیاسی که در سال‌های آغازین امامت حضرت پدید آمد موجب شد مردم آزادانه‌تر به امام صادق (ع) روی آورند و گشودن مشکلات فقهی و غیر فقهی را از او بخواهند.
ابن حجر هیتمی، از علمای اهل سنت، می‌گوید: مردم از علم او چندان نقل کردند که آوازه آن به همه شهرها رسید. پیشوایان بزرگی چون یحیی بن سعید، ابن جریح، مالک، سفیان بن عیینه، سفیان ثوری، ابوحنیفه، شعبة بن الحجاج و ایوب سختیانی افتخار شاگردی ایشان را داشته، از حضرتش روایت کرده‌اند.
در میان اهل بیت، امام صادق(ع) بیشترین شاگرد را داشته است، همچنان‌که بیشترین تعداد روایات نیز از ایشان نقل شده است. اصحاب حدیث نام راویان از ایشان را ۴۰۰۰ تن نوشته‌اند.
فضائل امام جعفر صادق ع
مناقب آن حضرت بسیار است كه به اختصار از آنها یاد می كنیم:
جمله ای از مالك بن انس امام مشهور فرقه مالکیه اهل سنت است كه:
“بهتر از جعفر بن محمد، هیچ چشمی ندیده، هیچ گوشی نشنیده و در هیچ قلبی خطور نكرده است.”
از ابوحنیفه نیز این جمله مشهور است كه گفت:
“ما رأیت افقه من جعفر بن محمد”
“از جعفر بن محمد، فقیه تر ندیدم.”
ضریس می گوید:
امام صادق در ذیل آیة شریفة:
“كل شیء هالك الا وجهه”
“هر چیز فانی است جز وجه خدای متعال،”
فرمود:
“نحن الوجه الذی یوتی الله منهم”
“ماییم آیینه ای كه خداوند از آن آیینه شناخته می شود.”
كمتر مسئله دینی (اْعم از اعتقادی، اخلاقی و فقهی) بدون رجوع به قول امام صادق (ع) قابل حل است. شیخ مفید در ارشاد مىنویسد:
“علومى كه از آن حضرت نقل كرده اند به اندازه اى است كه ره توشه كاروانیان شد و نامش در همه جا انتشار یافت. دانشمندان در بین ائمه (ع) بیشترین نقل ها را از امام صادق روایت كرده اند. هیچ یك از اهل آثار و راویان اخبار بدان اندازه كه از آن حضرت بهره برده اند از دیگران سود نبرده اند .”
تعداد شاگردان حضرت را بالغ بر چهر هزار نفر می دانند. بیشترین حجم روایات، احادیثی است كه از امام صادق (ع) نقل شده است، اهمیت معارف منقول از جعفر بن محمد (ص) به میزانی است كه شیعه به ایشان منسوب شده است: ”شیعه جعفری“.
كثرت روایات منقول از امام صادق (ع) به دو دلیل است:
1- طول عمر بیشتر ایشان نسبت به سایر ائمه:
ایشان با شصت و پنج سال عمر شیخ الائمه محسوب می شود (148 – 83 هجری)،
2- شرائط زمانی خاص حیات امام صادق (ع):
دوران امامت امام ششم مصادف با دوران ضعف مفرط امویان، انتقال قدرت از امویان به عباسیان و آغاز خلافت عباسیان است. امام با حسن استفاده از این فترت و ضعف قدرت سیاسی به بسط و اشاعه معارف دینی همت می گمارد. گسترش زائدالوصف سرزمین اسلامی و مواجهه اسلام و تشیع با افكار، ادیان، مذاهب و عقاید گوناگون اقتضای جهادی فرهنگی داشت و امام صادق (ع) به بهترین وجهی به تبیین، تقویت و تعمیق “هویت مذهبی تشیع” پرداخت. از عصر جعفری است كه شیعه در عرصه های گوناگون كلام، اخلاق، فقه، تفسیر و… صاحب هویت مستقل می شود. عظمت علمی امام صادق (ع) در حدی است كه ائمه مذاهب دیگر اسلامی از قبیل ابوحنیفه و مالك خود را نیازمند به استفاده از جلسه درس او می یابند. مناظرات عالمانه او با ارباب دیگر ادیان و عقاید نشانی از سعه صدر و وسعت دانش امام است. اهمیت این جهاد فرهنگی امام صادق (ع) كمتر از قیام خونین سید الشهداء (ع) نیست.
امام و فقه اسلامی
فقه شیعه امامیه كه به فقه جعفری مشهور است منسوب به جعفر صادق (ع) است. زیرا قسمت عمده احكام فقه اسلامی بر طبق مذهب شیعه امامیه از آن حضرت است و آن اندازه كه از آن حضرت نقل شده است از هیچ یك از ائمه اهل بیت علیهم السلام نقل نگردیده است.
در نیمه اول قرن دوم هجری فقهای طراز اولی مانند ابوحنیفه و امام مالك بن انس و اوزاعی و محدثان بزرگی مانند سفیان شوری و شعبه بن الحجاج و سلیمان بن مهران اعمش ظهور كردند. در این دوره است كه فقه اسلامی به معنی امروزی آن تولد یافته و روبه رشد نهاده است. و نیز آن دوره عصر شكوفایی حدیث و ظهور مسائل و مباحث كلامی مهم در بصره و كوفه بوده است.
حضرت صادق (ع) در این دوره در محیط مدینه كه محل ظهور تابعین ومحدثان و راویان و فقهای بزرگ بوده، بزرگ شد، اما منبع علم او در فقه نه «تابعیان» و نه «محدثان» و نه «فقها» ی آن عصر بودند بلكه او تنها از یك طریق كه بالاترین و موثق ترین راهها بود نقل می كرد که همان طریق پدرش امام محمد باقر (ع) و او از پدرش علی بن الحسین (ع) و او از پدرش حسین بن علی (ع) و او از پدرش علی بن ابیطالب (ع) و او هم از حضرت رسول (ص) بود و این ائمه بزرگوار در مواردی كه روایتی از آباء طاهرین خود نداشته باشند خود منبع فیاض مستقیم احكام الهی هستند.
در خاتمه، نوشته خویش را به حدیثی از ایشان مزین می نماییم:
“اذا أراد الله بعبد خيرا زهده في الدنيا و فقهه في الدين و بصره عيوبها و من أوتيهن فقد أوتي خير الدنيا و الاخرة .”
“چون خدا خير بنده اي را خواهد او را نسبت به دنيا بي رغبت و نسبت به دين دانشمند كند و به دنيا بينايش سازد و به هر كه اين خصلتها داده شود خير دنيا و آخرت داده شده است.”
اصول كافي ، ج 3 ، ص 196
سلام و درود خداوند بر ایشان و پدران و مادران پاک و فرزندان طاهرش باد.